Jak dobrać odpieniacz białek do akwarium?
W akwarystyce morskiej głównym elementem filtracji mechanicznej jest odpieniacz białek (po angielsku protein skimmer). Nic więc dziwnego, że tą tematykę poruszaliśmy już kilka razy na portalu ReefHub.pl. Tym razem rzucimy trochę światła na dobór odpieniacza do konkretnego systemu, ponieważ często stanowi to problem dla początkujących akwarystów i to przede wszystkim do nich adresowany jest niniejszy artykuł.
Od razu muszę uprzedzić, że temat nie jest łatwy do opracowania i trudno podać konkretne liczby. Wynika to z różnorodności sprzętów i metod filtracji, a jednocześnie z tego, że każdy zbiornik jest inny. I nie ma w tym powiedzeniu odrobiny przesady. To jak pracuje dany skimmer, zależy głównie od jego budowy, ale również od wielu czynników zewnętrznych takich jak rodzaj obsady korali, ilość ryb, temperatura wody, ilość zawiesiny, ozonowanie wody czy rodzaj suplementacji. Tak więc, ten sam odpieniacz może pracować inaczej w dwóch różnych systemach. Proszę więc, aby poniższe informacje traktować raczej jako ogólne sugestie, niż jako konkretne wytyczne. O rodzajach i funkcjach odpieniaczy pisaliśmy szczegółowo już wcześniej, więc zainteresowanych odsyłam do http://reefhub.pl/odpieniacz-podstawa-filtracji-mechanicznej-w-akwarium-morskim/
Przy doborze odpieniacza należy zwrócić uwagę nie tylko na jego wydajność, ale i na parę technicznych spraw, które wpływają przede wszystkim na komfort jego pracy. Postaram się opisać je tutaj, ale po szczegóły odsyłam do dokumentacji sprzętu
Rozmiar odpieniacza
Wybierając skimmer musimy uwzględnić jego rozmiar, a to nie tylko jego wysokość, ale również wielkość podstawy (tzw. footprint) oraz wielkość największej bryły. Trzeba pamiętać o tym, że odpieniacz bialek, jako serce mechanicznej filtracji wymaga regularnego serwisowania i czyszczenia. Zdjęcie kubka odpieniacza wymaga kilku centymetrów wolnej przestrzeni nad nim, więc trzeba koniecznie uwzględnić wysokość operacyjną urządzenia, a nie tylko fizyczne wymiary. To samo dotyczy wielkości podstawy odpieniacza z uwzględnieniem zewnętrznej pompy. O ile silikonowe nóżki w podstawie dość dobrze niwelują ewentualne drgania, o tyle, jeśli urządzenie dotyka plastikiem ścianek sumpa, możemy mieć problem z jego wyciszeniem. Dlatego podstawa sumpa musi być tak dobrana, aby swobodnie mieściła się w komorze sumpa.
Projektując sump trzeba pamiętać, że w niektórych odpieniaczach, zewnętrzna pompa zabiera dodatkowe miejsce w komorze
Przy wyborze odpieniacza powinniśmy uwzględnić również wielkość największej bryły, czyli największego pojedynczego elementu odpieniacza, najczęściej samej komory reakcyjnej (body). Chodzi o to, aby swobodnie zmieściła się nad krawędzią sumpa. W przeciwnym razie, nie będziemy mogli wyjąć odpieniacza z sumpa (lub włożyć, jeśli dokupiliśmy sprzęt do działającego zestawu). To samo tyczy się kubka, który musimy regularnie wyjmować do czyszczenia.
W przypadku odpieniaczy wiszących na krawędzi akwarium, musimy uwzględnić jego wielkość tak, aby swobodnie mieścił się z boku, lub z tyłu akwarium. Tu najczęściej będzie możliwość odpowiedniego przesunięcia szafki, aby uzyskać miejsce za, lub z boku zbiornika. Przy okazji zakupu odpieniacza wiszącego (typu HOB – hanging on back) musimy uwzględnić wielkość zaczepu. Czasami budowa akwarium utrudnia, lub wręcz uniemożliwia powieszenie odpieniacza. Chodzi tu na przykład o grubość korony lub obecność poprzecznych wzmocnień w akwarium.
Odpieniacz wiszący firmy Red Sea.
Warto jeszcze wspomnieć o odpieniaczach kostkowych, które są mocno niedoceniane. Moim zdaniem ich mała popularność związana jest z ich prostotą. Jak coś tak prostego, może dobrze spełniać swoje zadanie? Jeśli ktoś byłby zainteresowany takim odpieniaczem, to jego minimalna wysokość powinna być 28cm, a sam odpieniacz powinien być zasilany przez 2-3 kostki lipowe na każde 10 cm średnicy komory reakcyjnej. Mamy w przygotowaniu instrukcję budowy takiego odpieniacza, więc za kilka tygodni przyjrzymy się mu bliżej.
Optymalne zanurzenie odpieniacza
Istotną sprawą przy doborze odpieniacza jest jego prawidłowe zanurzenie. Jeśli mamy dość przestrzeni, możemy postawić go wyżej. (źródło: http://cmrglass.esproductos/sump)
Odpieniacze, które pracują zanurzone w wodzie, wymagają najczęściej odpowiedniego poziomu zanurzenia. Inaczej będą regularnie przelewały lub nie będą produkować urobku. Ta głębokość najczęściej jest zakresem „od – do” np. odpieniacz do prawidłowej pracy wymaga, aby był zanurzony od 18 do 23cm, przy czym wartości te odnoszą się do poziomu wody w komorze skimmera, a nie w komorze sumpa. Dlatego należy uwzględnić grubość podstawy i wysokość nóżek.
W sumpie, głębokość komory odpieniacza zależy od najwyższej wklejonej przegrody. Jeśli poziom wody jest zbyt wysoki, to możemy postawić odpieniacz na podwyższeniu (o ile mamy dostępne miejsce nad urządzeniem) lub wymienić przegrody na niższe. Jeśli jednak poziom wody jest zbyt płytki, to odpieniacz nie będzie dobrze pracował. Wtedy pozostaje nam spiętrzenie wody w sumpie przez wklejenie wyższej przegrody lub zastosowanie odpieniacza suchego, którego praca nie zależy od głębokości zanurzenia. To zresztą są odpieniacze, które mogą pracować poza sumpem, więc jeśli mamy dostępne miejsce, nie musimy wkładać ich do sumpa.
Pompa odpieniacza
Najwięcej kontrowersji budzi pompa napędzająca odpieniacz. Z reguły to jej parametry są brane najczęściej pod uwagę przy doborze skimmera do systemu. Na tabliczce znamionowej odpieniacza są zwykle podane 3 wartości: pobór mocy, pobór powietrza i pobór wody. Pierwsza wartość oczywiście powinna być jak najmniejsza, ale nie oszukujmy się. Słaba pompa nie zrobi dobrej piany, a więc i odpieniacz nie będzie zbyt wydajny. Tu trzeba wspomnieć o tym, że w zależności od typu odpieniacza, potrzebne będą różne pompy. Tak więc, odpieniacz z dyszą Venturi, będzie potrzebował pompy o innych parametrach niż odpieniacz zasilany pompą, która tworzy piane za pomocą wirnika igiełkowego.
Kolejną wartością opisującą wydajność odpieniacza to pobór powietrza podawana w litrach na godzinę. Wartość ta mówi nam o tym, ile maksymalnie powietrza jest w stanie wtłoczyć pompa do komory reakcyjnej. Wiemy, że praca odpieniacza polega na mieszaniu wody z jak najdrobniejszymi pęcherzykami powietrza. Można więc przyjąć, że im pompa (odpieniacz białek) pobiera więcej powietrza tym lepiej. Jednak wartość ta musi być dobrana do wielkości komory reakcyjnej i do ilości pobieranej wody przez pompę. Z doświadczenia własnego mogę powiedzieć, że pobór powietrza przez odpieniacz powinien wynosić 3-5 razy więcej niż całkowita objętość wody w systemie.
Podobna sytuacja jest z poborem wody (L/h). Pompa po pierwsze ma za zadanie wepchnąć wodę z powietrzem pod dużym ciśnieniem do komory odpieniacza. Po drugie, musi zassać odpowiednio silnie wodę z sumpa tak, aby trafiła do niej również zawiesina. Ilość wody pobierana przez pompę powinna być na tyle duża, żeby odpieniacz mógł przepompować całą wodę w systemie 2-4 razy w ciągu godziny.
Wydajność pompy – pobór powietrza 1600 L/h, pobór wody 3000 L/h
Odpieniacz napędzany powietrzem.
Zarówno wartości przepływu powietrza i wody podawane na pompie są wartościami nominalnymi i nierzadko podają wartości teoretyczne, które często nijak się mają do wartości realnych. Pamiętam pomiar przepływu powietrza na jednej z pomp. Według producenta pompa powinna ciągnąc 400L powietrza w ciągu godziny. Przepływomierz powietrza pokazał natomiast wartości w okolicach 180L na godzinę.
Wartości, które podałem powyżej są tylko wartościami orientacyjnymi, które maja za zadanie dać początkującemu ogólne pojęcie o doborze odpieniacza. W praktyce duże znaczenie ma obciążenie systemu zanieczyszczeniami. Im więcej ryb oraz korali wydzielających śluz, im więcej ryb kopiących, im drobniejszym pokarmem karmimy zwierzęta, tym odpieniacz ma trudniejsza pracę do wykonania.
Przy dużym ładunku zanieczyszczeń każdy odpieniacz będzie produkował ściek. Jednak różnica między wydajnym, a słabym odpieniaczem polega na progu zadziałania. Dobry odpieniacz będzie zapełniał nam kubek już przy niewielkich ilościach zanieczyszczeń, podczas gdy słaby będzie potrzebował więcej zanieczyszczeń, aby kleić pianę.
Z drugiej strony dobierając odpieniacz białek do obsady i całego akwarium, musimy uwzględnić dodatkowe metody filtracji, które stosujemy. Jeśli mamy dobrze działające DSB czy refugium to odpieniacz nie musi być bardzo wydajny, ponieważ część zanieczyszczeń zostanie pochłonięta przez filtry biologiczne.
Podsumowanie
Odpieniacz białek jako podstawa filtracji mechanicznej w akwarium powinien być odpowiednio dobrany do obsady zamieszkującej akwarium jak i całkowitej ilości wody w systemie. Wzrost popularności biologicznych metod filtracji powoduje, że nie trzeba już kupować monstrualnych rozmiarów odpieniaczy, żeby cieszyć się czystą wodą w akwarium. Co by jednak nie mówić doborze odpieniacza do akwarium można śmiało przyjąć, że jednak rozmiar ma znaczenie. Im dłuższy kontakt powietrza z wodą w komorze reakcyjnej i im pompa produkuje drobniejsze pęcherzyki powietrza tym odpieniacz jest bardziej wydajny. A wydajność idzie w parze z wielkością odpieniacza i mocą pompy. W praktyce jednak nie musimy gnać za cyferkami. Zanim wydamy majątek na odpieniacz, zastanówmy się, co chcemy trzymać w akwarium. Przyjmując pobór wody i powietrza, jako punkt odniesienia, zastosujmy sprzęt, którego przepustowość dla wody i powietrza będzie około 2-5 razy większa niż ilość wody brutto, przy czym, im większa wartość tym silniejszy będzie odpieniacz. Jeśli cena anie przestrzeń nas nie ogranicza, to lepiej kupić odpieniacz trochę silniejszy, ponieważ zawsze możemy skręcić jego wydajność, a w sytuacjach awaryjnych, nadwyżka mocy może się zawsze przydać.
W większości wypadków, z wyjątkiem najbardziej szanowanych firm, producenci mają tendencję do zawyżania wartości deklarowanych w dokumentacjach odpieniaczy. Niepisana reguła mówi, że aby dostać realną objętość systemu, do którego odpieniacz jest dedykowany, należy ją podzielić przez dwa, na przykład, jeśli producent napisał, że odpieniacz obsłuży 1200L to jego wydajność będzie odpowiednia dla systemu 600L.